Koffietafelboeken als kostbare kunst
Onlangs zijn Het Ramses Shaffy Archief en de collector’s edition Malkovich, Then Came John uitgebracht: twee exclusieve koffietafelboeken van uitgeverij Komma, de eenmanszaak van Steven Hond. We bezochten hem in zijn woning annex uitgeverij in Den Haag om de verhalen achter deze publicaties te horen. ‘Ik ben de enige die dit soort boeken maakt.’
‘Natuurlijk, een grote uitgeverij als Taschen maakt ook koffietafelboeken, en doet dat goed. Dat zijn echter gewone boeken, die heel erg groot zijn. Ze hebben doorgaans hetzelfde papier en dezelfde bindwijze. Elk koffietafelboek dat ik maak is echter totaal verschillend, en daar zit veel innovatie in’, zo breekt een bevlogen Steven Hond het gesprek direct open. Daarmee is niets te veel gezegd, zo blijkt in zijn atelier, waar tientallen extravagante artefacten langs de muren zijn tentoongesteld.
We komen ogen tekort. Boeken met omslagen van klei, gedroogd gras, gespoten kunststof… In een vitrine zien we een reusachtig boek met omslag van glanzend koper. Er zijn er maar honderd van gedrukt. Al deze “limiteds”, zoals Hond ze noemt, vinden hun weg naar een select publiek van vermogende particulieren, musea of – sporadisch – een idolate fan die er een vakantie voor afzegt. En dan zijn er ook nog de kunstbeleggers die deze dure aanwinsten onaangeroerd laten rijpen om ze later met winst te verkopen.
Twee nieuwe kunstwerken
Twee absolute eyecatchers zijn recentelijk aan dat signature-archief toegevoegd: koffietafelboeken met een aanschafprijs van respectievelijk €2.995 en €4.950: Het Ramses Shaffy Archief en de collector’s edition Malkovich, Then Came John. Eerstgenoemd boek heeft een gouden omslag met gouden opdruk, telt 608 pagina’s, is 10 centimeter dik en weegt 12 kilo. Het boek is hardcover gebonden. Exclusief is ook de linnen verpakkingsdoos, met een grote lenticulaire opdruk van de jonge versus de oude Ramses Shaffy.
Een omgekeerde schoenendoos
‘Bij elke productie zoek ik de juiste bijbehorende technieken’, zegt Hond. ‘De lenticulaire opdruk van de verpakkingsdoos is functioneel, omdat beide gezichten van Ramses in het geheugen van Nederland zijn gegrift: de knappe, charismatische verschijning van de jonge Ramses en de man waar het leven volledig overheen is gegaan. Die tegenstelling wil je dan laten zien.’
‘Ook de gouden omslag en opdruk van het boek zijn bewust gekozen: Ramses was als een prins, zong in de zon in zijn gouden pak. De inhoud is daarentegen geproduceerd met doodnormale vierkleurendruk. Die inhoud is chaotisch en uitbundig, met onder meer foto’s, notities, persoonlijke brieven en schilderijen, die Ramses ook veel maakte, want hij was een breed kunstenaar. Zijn biograaf Sylvester Hoogmoed schreef mij dat Ramses om dit boek had gelachen, want het heeft de meeslependheid en het niveau dat bij hem hoort, maar ook zijn humor: de rommeligheid van een omgekeerde schoenendoos.’
Nederland doorkruist
De echte waarde van dit boek zit dan ook in de uniciteit van de inhoud. Nadat Jacques Klöters, voorzitter van Stichting Ramses Shaffy, in 2022 in een radioprogramma meldde dat de huisraad van de in 2009 overleden chansonnier, acteur en kunstenaar zou worden leeggehaald, kreeg Hond een ingeving: “Zit daar niet een koffietafelboek in?”
Toen hij Beau van Erven Dorens diezelfde week op televisie geëmotioneerd over Shaffy zag praten, was hij om: ‘Ik bedacht een plan, betrok er een ontwerper bij, liet een dummy maken, maakte een begroting en benaderde de Stichting Ramses Shaffy met mijn plan. Men reageerde ontroerd en instemmend. Toen begon dit bijzondere project pas echt: alle content voor dit boek heb ik zelf verzameld. Ik heb maandenlang Nederland doorkruist, langs familie, fans, verzamelaars en musea. Alle werken van Shaffy heb ik geïnventariseerd en zelf gefotografeerd. Vervolgens ben ik dat boek gaan maken. Ik was zelf de art director.’
Ontroerende inhoud
Zo zien we in het boek een gefotografeerde brief van Liesbeth List, de zangeres met wie Shaffy een platonische relatie had. Jong wees geworden, deelden zij een diepe verwantschap. Zij spoort hem aan om hulp te zoeken vanwege zijn overmatige drank- en drugsgebruik, maar is bang voor zijn reactie. Op de achterkant van de pagina staat een briefje: Shaffy schrijft liefdevol terug dat hij niet boos is en de zorgen begrijpt.
Hond: ‘Ik had wel een boek van 2.000 pagina’s kunnen maken, zoveel materiaal had ik. Maar ik vergelijk het selectieproces van al die content met culinair koken. Neem bijvoorbeeld een goede bouillon. Je begint met wel vijf liter water. Dat laat je inkoken totdat je een halve liter overhoudt, en pas dan is hij goed op smaak. Dat inkoken van de inhoud heb ik gedaan op basis van intuïtie en emotie. Dat past bij de persoon van Ramses Shaffy, maar ook bij mijzelf. Wat bijvoorbeeld ook de selectie doorstond is zijn schilderij Trein naar het noorden. Als zevenjarige jongen, die zijn Egyptische vader pas veel later in zijn leven ontmoette, werd Ramses door zijn Russische moeder in Parijs op de trein gezet. Hij reisde alleen naar Utrecht, met als bestemming een weeshuis.’
Malkovich: boek met beeldscherm in omslag
Het Ramses Shaffy Archief kwam in november 2024 uit. Heel recent, in februari, lanceerde Hond nóg een koffietafelboek: de collector’s edition Malkovich, Then Came John. Fotograaf Sandro Miller en acteur John Malkovich hadden al verschillende fotoboeken uitgebracht die iconische foto’s van bekende personages uit heden en verleden recreëren, met Malkovich als model.
Malkovich, Then Came John is een bijzondere collector’s edition door de inhoud én de vorm. Nooit eerder werd een beeldscherm in de (uitgestansde) omslag van een boek opgenomen. Het beeldscherm laat om de paar seconden een andere foto zien van Malkovich in de huid van bekende personages: van Paus Johannes Paulus tot Marilyn Monroe. Daarnaast wordt deze uitgave – gesigneerd door Miller en Malkovich – geleverd met een speciaal ontworpen stalen boekenstandaard en een USB-stick. Daarop staan vier korte films en een portretfoto van Malkovich, die ter ere van dit project door Miller is gemaakt.
Monnikenwerk
Hond: ‘Mijn idee van het beeldscherm in de boekomslag deed Miller en Malkovich besluiten om met mij in zee te gaan, in plaats van een grotere uitgever van koffietafelboeken. Ik wilde daarmee het unieke van dit project weergeven: alle foto’s in dit boek gaan over Malkovich, maar hij is iedere keer iemand anders. Hoe kun je dat nu in de omslag visualiseren? Zo kwam ik op video uit. Het heeft tienduizenden euro’s en een jaar tijd gekost om dat technisch voor elkaar te krijgen. Het omslagmateriaal mocht niet krom trekken of scheuren door de warmte van de batterij of de mechanische belasting van alle in de hardcover verwerkte elektronische compo- nenten. Ook moest de optimale aansluiting voor het opladen worden gevonden. Dat werd een usbc-aansluiting aan de zijkant van het boek. Ik heb dit boek overigens kunnen maken dankzij een gesponsorde samenwerking met de Leica-fotografiewinkel in Lisse.’
Late ommezwaai naar zevenkleurendruk
Een ander verschil met Het Ramses Shaffy Archief is dat dit boek te elfder ure is gedrukt in zeven kleuren. Hond: ‘Halverwege het drukproces hebben de directeur van mijn vaste drukkerij Wilco Art Books en ik de persen laten stopzetten. De argeloze lezer had het misschien niet opgemerkt, maar ik zag verschil tussen de originele foto’s en het drukresultaat. Wij streefden voor dit luxe fotoboek compromisloze kwaliteit na en besloten alsnog tot zevenkleurendruk. Dat betekende een flinke schadepost voor zowel Wilco Art Books als mijzelf.’
Onjuiste beeldvorming
Een béétje onbeschaafd, vroegen we of Hond goud geld verdient aan zijn exclusieve koffietafelboeken; worden de 315 boeken over John Malkovich en de 500 boeken over Ramses Shaffy allemaal verkocht, dan bedraagt de totale omzet ruim €3 miljoen. Daarbij deelt de Stichting Ramses Shaffy wel mee in de opbrengst.
Hond schetst het plaatje: ‘Van deze productie is inmiddels een kwart van de exemplaren verkocht. Ik ga nog on tour bij de boekhandels over dit project vertellen. De collector’s edition Malkovich, Then Came John is pas net gelanceerd. Ik stoor mij wel eens aan domme mensen die bijvoorbeeld op Facebook dingen roepen als: “Dat is makkelijk geld verdienen.” Die mensen vergeten dat ik grote investeringen moet doen om deze boeken te kunnen maken en dat de verkoopprijs een bruto prijs is, gegeven de kosten en de kortingen die ik aan investeerders en wederverkopers moet geven. En wat denk je alleen al van het afkopen van alle beeldrechten? Verder neem ik natuurlijk een behoorlijk ondernemersrisico. Maar als ik dergelijke boeken in hun gelimiteerde oplage volledig verkoop, dan hoor je mij absoluut niet klagen.’
Ramses Shaffy: Jong versus oud
Scan de QR-code (of klik erop) en ervaar het verschil: de verpakkingsdoos van Het Ramses Shaffy Archief heeft een lenticulaire opdruk en toont, afhankelijk van de invalshoek, de gezichten van de jonge versus de oude Shaffy. In de speciaal ontworpen box treft de koper het boek en een USB-stick met bijna 30 minuten nog niet eerder gepubliceerde audio-opnames van Ramses aan.
‘Waarom ik deze boeken kan maken’
Steven Hond noemt zichzelf de enige die ‘dit soort unieke, exclusieve, innovatieve koffietafelboeken maakt’. Hij geeft drie redenen:
- ‘Mijn druktechnische achtergrond: ik had ruim dertig jaar een eigen drukkerij, Flevodruk in Harderwijk. We wonnen internationale prijzen, waaronder in 1999 de Sappi-award voor kwalitatief beste drukkerij van de wereld.
- Creativiteit en kunstzinnigheid: ik ben in wezen meer een kunstenaar dan een uitgever of drukker. Kunstenaars voelen een verwantschap en vertrouwen om bijzondere producten te kunnen maken.
- De meeste uitgeverijen gaan primair voor rendement; ik geef uit omdat ik mooie boeken wil maken. Worden alle boeken uit de oplage verkocht? Dan verdien ik er uitstekend aan. Maar ik kan ook met minder genoegen nemen. Ik ben 70 jaar: de financiële kaarten liggen nu anders geschud dan vroeger.’
Foto boven: Steven Hond met “Het Ramses Shaffy Archief” (32 x 46 x 10 cm). Het biedt een bijzondere kijk in de wereld van Ramses Shaffy (1933–2009).
Tekst: Wim Danhof / Fotografie: Pim Ras
Wil je het gedrukte PRINTmatters magazine ontvangen? Neem een proefabonnement.
